ΙΡΙΣ ΤΣΟΛΑΚΗ: "ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΚΟΜΗ ΧΡΩΜΑΤΙΖΕΤΑΙ"

Η αισθητική ενός χώρου, ειδικά αν σ' αυτόν περνάμε πολλές ώρες της ημέρας μας (σπίτι, γραφείο) είναι σημαντική για την ψυχολογία μας. Κι αν είναι είναι σημαντική για εμάς, τους μεγάλους, φανταστείτε πόσο σημαντική είναι για τα παιδιά. Για παράδειγμα, η διαμόρφωση ενός παιδικού δωματίου που να καλύπτει τις λειτουργικές και συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών αποτελεί για πολλούς γονείς ένα ζητούμενο. Γι αυτό και τοποθετούν αντικείμενα που τους αρέσουν σε περίοπτες θέσεις, αγοράζουν μαζί πόστερς και φωτιστικά, επιλέγουν από κοινού χρώματα στους τοίχους. Θέλουν να διαμορφώσουν, με απλά λόγια, έναν χώρο στα μέτρα τους για να μπορούν να νιώθουν ότι ανήκουν σε αυτόν και νιώθουν άνεση και ασφάλεια. Τι γίνεται, όμως, με τα σχολεία; Κατά πόσο οι σχολικές αίθουσες πληρούν κάποιες βασικές προδιαγραφές;

Η Ίριδα Τσολάκη-Βαβούρα, παιδαγωγός προσχολικής αγωγής, μητέρα ενός γλυκύτατου αγοριού και προσωπική μου φίλη, αναλύει την έννοια και την σημασία του χώρου στην εκπαίδευση και περιγράφει τις σύγχρονες τάσεις στην διαμόρφωση των σχολικών αιθουσών. Πάμε να δούμε τις τέσσερις βασικές παραμέτρους για μια όμορφη και λειτουργική σχολική τάξη, σύμφωνα με παλαιότερο άρθρο της Ίριδας. Την ευχαριστώ πολύ!

Ο φυσικός φωτισμός χάρη στα μεγάλα παράθυρα, σε σχολείο στην Κροατία

1. Φυσικός φωτισμός

Ο φυσικός φωτισμός των αιθουσών και των σχολικών χώρων είναι το πρώτο βήμα στην νέα αρχιτεκτονική φιλοσοφία των σχολικών κτιρίων. Οι σύγχρονες σχολικές μονάδες που χτίζονται πλέον στο εξωτερικό, αλλά και σε κάποια εκπαιδευτήρια της χώρας μας, είναι κυκλικές. Η φιλοσοφία της κυκλικής αρχιτεκτονικής των σχολικών κτιρίων ξεκίνησε από τα νηπιαγωγεία ενός μικρού δήμου της Ιταλίας, του Reggio Emilia. Τα δημοτικά νηπιαγωγεία του Reggio Emilia εφαρμόζουν εδώ και χρόνια την δική τους «παιδαγωγική πατέντα», γνωστή και ως «Παιδαγωγική Προσέγγιση Reggio Emilia», που θεωρείται η πιο σύγχρονη και επιτυχημένη μέθοδος στην εφαρμοσμένη παιδαγωγική σήμερα, στοιχεία της οποίας χρησιμοποιούν πολλά νηπιαγωγεία του κόσμου, μεταξύ αυτών και το ελληνικό. Το προαύλιο βρίσκεται στο κέντρο του κύκλου, λειτουργώντας περίπου σαν ένα τεράστιο αίθριο. Τα παράθυρα είναι μεγάλα, επιτρέποντας έτσι την οπτική επαφή με όλους τους χώρους τους σχολείου, εσωτερικούς και εξωτερικούς ταυτόχρονα. Στους τοίχους που χωρίζουν τις τάξεις από τον διάδρομο υπάρχουν επίσης μικρότερα παράθυρα, ώστε να δημιουργούνται παιχνίδια φωτός μέσα στους κλειστούς χώρους του σχολείου. Με αυτόν τον τρόπο συνδέονται οπτικά, αλλά και πρακτικά όλοι οι εσωτερικοί χώροι του σχολείου με τους εξωτερικούς, καταργώντας ουσιαστικά τις κλειστοφοβικές και σκοτεινές αίθουσες του παρελθόντος. Η οπτική επαφή με τον «έξω κόσμο» δημιουργεί μια μοναδική προοπτική στις τάξεις, τις μεγαλώνει και τις κάνει πιο φωτεινές και ευχάριστες. Επιπλέον αυτή η οπτική επαφή με το «έξω» - καθώς τα παράθυρα των τάξεων αντικρίζουν τον περιβάλλοντα χώρο έξω από την σχολική μονάδα - φέρνει το σχολείο πιο κοντά στους ρυθμούς της πραγματικής ζωής στην κοινότητα, γίνεται μέρος της και δεν αποκόβεται από αυτήν. Τα παιδιά γίνονται πιο εξωστρεφή και διευκολύνεται έτσι η συναισθηματική τους έκφραση.

2. Χρωματολογία

Η διχρωμία μέσα στις τάξεις είναι η πλέον ενδεδειγμένη. Ο συνδυασμός ζεστών και χαρούμενων χρωμάτων, όπως το πορτοκαλί και το πράσινο, με πιο ουδέτερα, όπως το εκρού, δημιουργεί μια αίσθηση ασφάλειας, ζεστασιάς και ευχαρίστησης, χωρίς όμως να αποσπά την προσοχή των παιδιών. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, συνιστάται τα έντονα χρώματα να καταλαμβάνουν μικρότερη έκταση στους τοίχους, ενώ τα ουδέτερα μεγαλύτερη. Για παράδειγμα μπορεί ένας τοίχος να είναι πορτοκαλί και όλοι οι υπόλοιποι εκρού. Ή αλλιώς, όλοι οι τοίχοι να είναι βαμμένοι πράσινοι στο 1/3 και από κάτω προς τα επάνω, ενώ τα 2/3 του τοίχου από επάνω προς τα κάτω να έχουν ένα ουδέτερο χρώμα. 

3. Έκταση αιθουσών 

Ένα εξίσου σημαντικό κομμάτι της χωροταξικής ψυχολογίας στα σχολεία είναι η έκταση των αιθουσών. Οι αίθουσες δε θα πρέπει να είναι ούτε πολύ μεγάλες, ούτε πολύ μικρές. Μία μεγάλη αίθουσα δημιουργεί την αίσθηση του χάους. Σ’ έναν μεγάλο χώρο δεν υπάρχει σύνολο. Υπάρχουν μόνο μονάδες διάσπαρτες παντού. Έτσι τα παιδιά κλείνονται στον εαυτό τους και βιώνουν την μοναξιά τους ως μονάδες, που δεν μπορούν να ενταχθούν εύκολα στο σύνολο. Επίσης ο ήχος διαχέεται στον χώρο και εξαφανίζεται. Η αλληλεπίδραση των μαθητών μεταξύ τους παρεμποδίζεται από τις μεγάλες αποστάσεις, με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσουν υγιείς κοινωνικούς δεσμούς. Από την άλλη, μία μικρή αίθουσα έχει άλλου είδους αποτελέσματα. Σ’ έναν μικρό χώρο μπορεί να υπάρχει σύνολο, αλλά δεν υπάρχουν ανθρώπινες μονάδες. Οι μαθητές είναι τόσο κοντά ο ένας στον άλλον, που μοιάζουν πια σαν μια ανθρώπινη μάζα. Κάπως έτσι καταργείται ο προσωπικός χώρος του καθενός, κάτι που μπορεί να ενισχύσει την επιθετικότητα ή την χαμηλή αυτοεκτίμηση των παιδιών. Η έκταση των αιθουσών όμως εξαρτάται και από την ηλικία των μαθητών. Για παράδειγμα οι τάξεις των νηπιαγωγείων είναι πολυλειτουργικές, που σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι λίγο μεγαλύτερες από τις αίθουσες των δημοτικών σχολείων. Στα δημοτικά σχολεία οι αίθουσες είναι μεν πολυλειτουργικές, όμως το μάθημα διεξάγεται και σε άλλες αίθουσες, όπως το χημείο ή τη βιβλιοθήκη του σχολείου. Συνεπώς οι αίθουσες διδασκαλίας θα πρέπει να είναι λίγο μικρότερες. Στα γυμνάσια και τα λύκεια το μάθημα διεξάγεται σε περισσότερες από μία αίθουσες, καθώς τα γνωστικά αντικείμενα πλέον είναι πιο εξειδικευμένα. Εκεί οι αίθουσες θα πρέπει να είναι σαφώς μικρότερες. 

4. Παιδαγωγική οργάνωση του χώρου

Η ορθή δηλαδή τοποθέτηση των επίπλων και των αντικειμένων μέσα στην αίθουσα. Το δασκαλοκεντρικό μοντέλο της υπερυψωμένης έδρας απ’ όπου ο δάσκαλος αντίκριζε τους μαθητές του αφ’ υψηλού, αλλά και η στοίχιση των θρανίων το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο, ώστε οι μαθητές να βλέπουν τις πλάτες των συμμαθητών τους έχει περάσει στο παρελθόν. Το νέο μοντέλο διδασκαλίας είναι μαθητοκεντρικό και δίνει έμφαση στους μαθητές και τις δικές τους ανάγκες. Η τοποθέτηση των θρανίων κυκλικά μέσα στην τάξη διευκολύνει την επικοινωνιακή αλληλεπίδραση των μαθητών μεταξύ τους, αλλά και των μαθητών με τον δάσκαλο. Επιπλέον ο δάσκαλος έρχεται πιο κοντά στους μαθητές του, ώστε να μπορεί να αφουγκραστεί τις ανησυχίες τους και τους προβληματισμούς τους. Το μάθημα διεξάγεται διαδραστικά, με την συνεχή συμμετοχή των μαθητών σ’ αυτό. Κάτι τέτοιο διευκολύνει την ομαλή κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους και καλλιεργεί την κρίση και την ελεύθερη σκέψη τους.

Όπως επισημαίνει η Ίριδα, "το μονοπάτι του σχολικού χώρου ακόμα χρωματίζεται. Η προσέγγιση της παιδαγωγικής οργάνωσης χώρου έχει ήδη γίνει σε θεωρητικό επίπεδο από την επιστήμη της αρχιτεκτονικής, καθώς επίσης και από την επιστήμη της παιδαγωγικής. Το μόνο που χρειάζεται τώρα είναι η κοινή προσέγγιση σε πρακτικό πλέον επίπεδο και από τις δύο επιστήμες σε συνεργασία. Μια τέτοια σύνθεση θα μετέτρεπε την αναβάθμιση των σχολικών κτιρίων από πρωτοποριακή και για λίγους σε δεδομένη και για όλους. Και αυτό θα αποτελούσε σίγουρα ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπου στην σύγχρονη εκπαίδευση!".

Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι παραπάνω πληροφορίες για την αισθητική της σύγχρονης τάξης αποτελούν κομμάτι ενός  άρθρου της Ίριδας για την σημασία της αρχιτεκτονικής και της χωροταξικής οργάνωσης των σχολικών μονάδων στην Ελλάδα (μέσα από μια ιστορική αναδρομή), το οποίο είχε δημοσιευθεί παλαιότερα στο Θεσσαλονικέων Πόλις, περιοδική έκδοση της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος.