ΣΤΗΝ ΠΑΛΕΤΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΤΟΥΣ

Ο ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ-ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΙΩΤΗΣ ΜΑΣ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΝΑ ΕΡΜΗΝΕΥΣΟΥΜΕ ΜΙΑ ΖΩΓΡΑΦΙΑ

 

Όσο κι αν, ίσως, θα το θέλαμε, είναι δύσκολο να ξεφύγουμε από το ασυνείδητό μας. Η ζωγραφική είναι ένας τρόπος να το εκφράσουμε, καθώς, ως μη λεκτική μορφή επικοινωνίας, μας προσφέρει άνεση, ελευθερία και ασφάλεια. Πάνω στο χαρτί, μικροί και μεγάλοι μπορούμε να εκφράσουμε συναισθήματα, φόβους και επιθυμίες, παρακάμπτοντας, ενδεχομένως το "υπερεγώ" μας (δηλαδή το σύνολο των ηθικών αξιών που λειτουργούν ως "χωροφύλακας" της συνείδησής μας), αλλά αντικατοπτρίζοντας το "προεγώ" μας, δηλαδή ασυνείδητα ένστικτα, τα οποία πολλές φορές ενέχουν το στοιχείο της βαρβαρότητας ή ακόμη και της διαστροφής.
Ως προς αυτό, ενδεικτικό είναι να παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο παρατάσσουν τα παιδιά μας τα παιχνίδια τους στο χώρο. Αν, για παράδειγμα, δούμε το παιδί μας να παίρνει τα στρατιωτάκια του και να τα σκοτώνει, εκτός από την μίμηση (από ένα videogame), αυτό θα μπορούσε να υποδηλώσει και μια επιθετικότητα εναντίον του αδερφού του, των γονιών του ή των φίλων του. 
Αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα-και ίσως εξειδικευμένα-έμαθα, παρακολουθώντας την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και διαδραστική εισήγηση του ψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή κ. Χρήστου Σιώτη, στο πλαίσιο του σεμιναρίου που διοργάνωσε η Smart Communications με τίτλο "Art therapy: Ερμηνεύουμε μαζί ζωγραφιές παιδιών και ενηλίκων".

Ρίξτε μια ματιά στο σκίτσο δεξιά. Μια μικρή μαθήτρια κλήθηκε από τον δάσκαλο στο σχολείο να ζωγραφίσει την οικογένειά της. Εμείς, ως ακροατήριο, με την συνδρομή του κ. Σιώτη, προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε τα μηνύματα της ζωγραφιάς. Το κορίτσι, που είναι το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας, τοποθετεί τον εαυτό του ανάμεσα στους δύο γονείς, επιλέγει παρόμοιο ρουχισμό με την μητέρα της, καταδεικνύοντας την στενή τους σχέση, ενώ επιλέγει να τοποθετήσει τον μικρότερο αδελφό της κάπου πιο μακριά, ζωγραφισμένο μεν με μπλε χρώμα, το οποίο θεωρείται χαρούμενο, αλλά υποδηλώνοντας τον γνωστό αδελφικό ανταγωνισμό. Ως προς το σπίτι, αυτό είναι μεγάλο, αλλά τα παράθυρα μοιάζουν, θα έλεγε κανείς, με κελιά και η πόρτα είναι ζωγραφισμένη σκουρόχρωμη και δείχνει κλειστή. Αυτά τα στοιχεία, ίσως, να μαρτυρούν έλλειμμα ελευθερίας ή καταπίεση.

Το (μικρό) σπίτι στο λιβάδι

Δανείζομαι αυτόν τον τίτλο, της γνωστής τηλεοπτικής σειράς, για να αναφερθώ στην γνωστή ζωγραφιά, που κάνουν όλα τα παιδιά, με το σπίτι, το δέντρο ή τα δέντρα εκατέρωθεν, τον ουρανό και τον ήλιο. Όπως είπε ο κ. Σιώτης:
-ο ήλιος συμβολίζει την πατρική φιγούρα
-η φυλλωσιά και ο κορμός του δέντρου (ανάλογα με το πάχος) μαρτυρούν αυτοπεποίθηση
-τα παράθυρα και η πόρτα (ανοικτά ή με ανοικτές κουρτίνες τα πρώτα) συμβολίζουν την επικοινωνία με το εξωτερικό περιβάλλον
-η καμινάδα (ειδικά αν συνοδεύεται από καπνό) υποδηλώνει αίσθημα θαλπωρής.

Τα χρώματα

Στις ζωγραφιές, το γαλάζιο και το πράσινο αποπνέουν ηρεμία, ασφάλεια, σταθερότητα. Το κόκκινο είναι το χρώμα του πάθους και της έντασης, δείχνει διέγερση, επιθετικότητα, έντονη συναισθηματική εμπλοκή, συνήθως θετική. Το κίτρινο, με τη σειρά του, έχει επαμφοτερίζουσα σημασία, μαρτυρά προοπτική, κυνισμό, ειρωνεία, απόρριψη, ίσως ακόμη και μίσος. Με δυο λόγια, είναι ο βασικός εκφραστής της αμφιθυμίας.

Χαρακτηριστικά

Η ζωγραφική των άκρων-και ειδικά των χεριών-παίζει σημαντικό ρόλο στην ερμηνεία μιας ζωγραφιάς. Αν τα χέρια έχουν κίνηση, αυτό δείχνει ότι το άτομο νιώθει εξωστρέφεια ή ότι είναι αποδεκτό από τους άλλους. Το αντίθετο, δείχνει ανασφάλεια. Αν τα χέρια (ή τα πόδια) είναι κομμένα (παραλείπονται από το σκίτσο) αυτό μπορεί να υποδηλώνει επιθετικότητα του ζωγράφου απέναντι στο άτομο που επέλεξε να ακρωτηριάσει ή παθητικότητα και έλλειψη αυτοεκτίμησης, αν πρόκειται για τα δικά του άκρα.
Η χρήση γραμμών, ειδικά αν γίνεται με χάρακα, υποδηλώνει ψυχαναγκαστικά στοιχεία. Οι διαστάσεις των αντικειμένων που ζωγραφίζει ένας ενήλικας ή ένα παιδί είναι εξίσου σημαντικές. Για παράδειγμα, τα έντονα μαλλιά υποδηλώνουν υπεροχή, τάση για επιβολή, σεξουαλικότητα.  Οι λεπτομέρειες στα πρόσωπα (μάτια, μύτη, στόμα) δείχνουν συναισθηματική εμπλοκή με το πρόσωπο που ζωγραφίζει κανείς. Κατά κανόνα, η ροή της ζωγραφικής γίνεται από τα αριστερά προς τα δεξιά (από άποψη σημασίας), χωρίς αυτό να είναι θέσφατο. Τα παιδιά που δεν ξέρουν ακόμη να διαβάζουν συνηθίζουν να ξεκινούν από το κέντρο.
Τέλος, όσο πιο πολλά έμβια όντα (άνθρωποι, ζώα) περιλαμβάνονται σε μια ζωγραφιά, τόσο πιο συναισθηματικό θεωρείται το άτομο, ενώ, για τους ψυχικά ασθενείς, η έλλειψη καθαρού φύλου σε μια φιγούρα είναι προβληματική (συνήθως οι σχιζοφρενείς δεν έχουν εικόνα του φύλου τους). 

Όπως τόνισε ο κ. Σιώτης, μολονότι κάποιοι ψυχοθεραπευτές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ζωγραφιές που γίνονται τυχαία, τίποτε, τελικά, δεν γίνεται τυχαία, ακόμη κι όταν ζωγραφίζουμε.