ΠΩΣ ΤΟΥΣ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ

Πρόσφατα είδαμε με τον Χάρη την Coco, μία ταινία κινουμένων σχεδίων που, μεταξύ άλλων, πραγματεύεται το θέμα της απώλειας των συγγενών μας. Στην ταινία, επισημαίνεται με πολύ όμορφο τρόπο ότι κανείς πεθαίνει πραγματικά όταν τον ξεχνάμε. Όταν τον θυμόμαστε, στις γιορτές, τα οικογενειακά τραπέζια, με οποιαδήποτε άλλη αφορμή, ζει στη μνήμη μας και την καρδιά μας. Με αφορμή αυτή την ταινία, είναι χρήσιμο να δούμε πώς μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά μας για την ανθρώπινη απώλεια, ένα θέμα που για πολλούς γονείς αποτελεί ταμπού, πολύ περισσότερο όταν κι εμείς οι ίδιοι μπορεί να μην είμαστε εξοικειωμένοι με την ιδέα του θανάτου.

Πώς ξεκινάμε τη συζήτηση

Ο βασικός στόχος μας, όταν μιλάμε στα παιδιά για τον θάνατο, είναι να τους βοηθήσουμε να καταλάβουν ότι αποτελεί-δυστυχώς-κομμάτι της ζωής. Στόχος μας είναι, επίσης, να περιορίσουμε τον φόβο που μπορεί να νιώθουν ή να νιώθουμε όταν το συζητάμε. Οι λέξεις "θάνατος", "πέθανε" πολύ συχνά μας ενοχλούν και τις αντικαθιστούμε με τις αντίστοιχες "κοιμήθηκε", "έφυγε", "έγινε αστεράκι".
Τι κάνουμε: Καταρχάς φροντίζουμε εμείς να είμαστε άνετοι με το θέμα διότι είμαστε το παράδειγμα για τα παιδιά. Αφετέρου, ενθαρρύνουμε μια ανοικτή συζήτηση, προετοιμασμένοι να απαντήσουμε σε κάθε τους απορία. Αν καταφέρουν να εξοικειωθούν ως παιδιά, θα είναι ακόμη πιο εύκολο να το αντιμετωπίσουν και ως μετέπειτα ενήλικες.

Τι επιτρέπουμε και τι όχι

* Αποφεύγουμε ευφημισμούς τύπου "κοιμήθηκε και δεν ξύπνησε ποτέ" διότι τα παιδιά μπορεί να φοβηθούν να πάνε για ύπνο γενικά.
* Δίνουμε έμφαση σε πεδία που μπορούν να αντιληφθούν ανάλογα με το ηλικιακό τους στάδιο. Για παράδειγμα: "Όταν πεθαίνουμε, η καρδιά μας σταματάει να χτυπά και δεν αναπνέουμε. Το σώμα μας σταματά να λειτουργεί". Αυτή είναι μια προτεινόμενη απάντηση στην ερώτηση του παιδιού "Τι σημαίνει πεθαίνω;".
* Είμαστε ανοικτοί σε ερωτήσεις και τις περιμένουμε να επαναλαμβάνονται για ένα εύλογο χρονικό διάστημα, μέχρι το παιδί να αφομοιώσει τις απαντήσεις.

Τι είδους ερωτήσεις περιμένουμε από το παιδί

Μπορεί το παιδί μας να μας ρωτήσει αν ο παππούς ξαναγυρίσει στη ζωή ή αν ο θάνατος διαρκεί για πάντα. Κι αυτό διότι είναι δύσκολο για τα παιδιά να καταλάβουν την έννοια της αιωνιότητας, του "για πάντα", αλλά με τον καιρό θα μάθουν να την αποδέχονται. Μπορεί, ακόμη, να μας ρωτήσουν αν πεθαίνουν τα ζώα, τα έντομα, τα φυτά. Πριν περίπου έναν χρόνο, ο Χάρης είπε σε ένα παιδικό πάρτυ: "ο παππούς μου έγινε αστεράκι και με βλέπει από ψηλά", κάνοντάς με να βουρκώσω. Στο μυαλό του έχει αποδεχθεί ότι ο παππούς δεν θα ξαναγυρίσει, αλλά ότι τον βλέπει από ψηλά. Δεν γλιτώσαμε τους ευφημισμούς, αλλά τελοσπάντων, σημασία έχει ότι το αποδέχθηκε. 

Θα πρέπει τα παιδιά να είναι παρόντα σε κηδείες και μνημόσυνα;

Και σε αυτή την περίπτωση, εξαρτάται από την ηλικία. Αν είναι πολύ μικρά, το πιθανότερο είναι να μην καταλάβουν πολλά. Υπάρχει, βέβαια, η πιθανότητα να στενοχωρηθούν βλέποντας θλιμμένα πρόσωπα που κλαίνε. Προσωπικά, βρέθηκα στην κηδεία του θείου μου στα 10 μου χρόνια και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι μια θεία μου με είχε μαζί της και προσπαθούσε να μου εξηγήσει ότι είναι σημαντικό να τον αποχαιρετίσω και ότι δεν πρέπει να φοβάμαι. Υπό μία έννοια, λοιπόν, ίσως θα ήταν και καλό να παίρνουμε τα παιδιά μας σε τέτοιες θλιβερές περιστάσεις, ειδικά αν πρόκειται για στενούς συγγενείς, διότι έτσι, αργά ή γρήγορα, θα εξοικειωθούν.  Άλλωστε, η ίδια η παρουσία των παιδιών σε μία τόσο έντονη στιγμή, μπορεί, κάπως, να αποφορτίσει την ατμόσφαιρα. Λίγοι από τους ενήλικες δεν θα τους χαμογελάσουν, έστω και πρόσκαιρα. Τέλος, η παρουσία των παιδιών δείχνει ότι σύσσωμη η οικογένεια τιμά αυτόν που έφυγε. Να ξεκαθαρίσουμε ότι τίποτε δεν επιβάλλεται, επαφίεται στους γονείς να αποφασίσουν αν θα πάρουν μαζί τα παιδιά τους ή όχι.