ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΠΡΩΤΟΥΓΕΝΝΑ

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ ΠΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Πρώτη Δεκεμβρίου σήμερα, καλό μήνα σε όλους μας! Καλωσορίζουμε τον χειμώνα-τι κι αν ο νοτιάς έχει ανεβάσει τη θερμοκρασία στους 18 βαθμούς(!)-αλλά μετράμε, πλέον και αντίστροφα για τις γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων. Η παράδοση λέει ότι από σήμερα οι καλικάντζαροι αρχίζουν να ετοιμάζουν το καράβι τους για να ταξιδέψουν στο νησί της Σκιάθου. Το ρίχνουν στο γυαλό την Παραμονή και φθάνουν ανήμερα των Χριστουγέννων. Από τότε, λοιπόν, μέχρι και τα Φώτα κανείς δεν τολμά να βγει από το σπίτι του γιατί οι καλικάντζαροι θα τον βουβάνουν! Το σκάνε την παραμονή του αγιασμού των υδάτων για να μην τους προλάβει ο παπάς με τον αγιασμό και τους ζεματίσει!

Με αφορμή τις γιορτές που πλησιάζουν, ας δούμε κάποια ακόμη χαρακτηριστικά έθιμα των Ελλήνων για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι. Είναι, ίσως, καλό να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι γιορτές δεν θα ήταν τόσο ιδιαίτερες χωρίς αυτά. 

 

Το καράβι και το έλατο

Μπορεί οι περισσότεροι από εμάς να στολίζουμε το έλατο, ένα έθιμο ξενόφερτο αλλά τόσο όμορφο, ωστόσο στην Ελλάδα τα νοικοκυριά συνήθιζαν να στολίζουν το καράβι. Σε μια κατ' εξοχήν ναυτική χώρα, όπου παλιά κάθε οικογένεια είχε και από έναν ναυτικό, το καράβι συμβόλιζε την επιστροφή του στο σπίτι για τις γιορτές. Το καράβι συμβόλιζε την προσμονή των παιδιών να αγκαλιάσουν τους θαλασσοπόρους πατέρες τους, οι οποίοι ταξίδευαν σχεδόν όλο το χρόνο.


Λέγεται ότι χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίστηκε για πρώτη φορά στα 1833, στα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα, ενώ μόλις τη δεκαετία του 1950 ο στολισμός του καθιερώθηκε και υιοθετήθηκε από τα ελληνικά νοικοκυριά. Το στολισμένο έλατο προσδίδει ένα αίσθημα θαλπωρής στο σπίτι μας, σηματοδοτεί το χειμώνα και γι αυτό φροντίζουμε κάθε χρόνο να το χιονίζουμε και λίγο. Παλιότερα, οι νοικοκύρηδες το στόλιζαν με κουκουνάρια, εσπεριδοειδή και καραμέλες. Σήμερα, ο στολισμός του δέντρου γίνεται πιο μοντέρνα, ενώ κάποιοι επιλέγουν να στολίζουν πιο φουτουριστικά μοντέλα (ανάποδα δέντρα, κλπ).

Τα κάλαντα

"Να τα πούμε;", η γνώριμη ερώτηση των παιδιών που την Παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων σεργιανίζουν τις γειτονιές χτυπώντας τις πόρτες των ανθρώπων για να τραγουδήσουν τα κάλαντα. Πρόκειται για ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ελληνικά έθιμα, το οποίο απαντάται σε πολυάριθμες παραλλαγές στη χώρα μας. Οι λαογράφοι περιγράφουν τα κάλαντα ως εθιμικά τραγούδια του λαού, τα οποία ξεκινούν με χαιρετισμό και καταλήγουν σε ευχές.
-Αφέντη μου, στην κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!, λέγεται ότι φώναζαν τα παιδιά όταν οι νοικοκυραίοι δεν τους έδιναν κεράσματα ή αυτά ήταν μικρά.

Το χριστόψωμο
Την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά ζυμώνει με όλη της την μαεστρία και ευλάβεια το "ψωμί του Χριστού". Πριν το φουρνίσει, δεν ξεχνά να χαράξει τον σταυρό. Ανήμερα των Χριστουγέννων ο νοικοκύρης κόβει το χριστόψωμο, το σταυρώνει και το μοιράζει στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και όλους όσοι παρευρίσκονται στο γιορτινό τραπέζι, σαν συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, όπου ο Ιησούς έδωσε άρτο σε όλη την ανρθώπινη οικογένειά του. Το χριστόψωμο απαντάται σε διάφορες παραλλαγές ανά την Ελλάδα. Σε κάποια μέρη είναι γνωστό και ως κουλούρα.

Το χριστουγεννιάτικο στεφάνι
Αν κανείς επισκεφθεί κάποιο χωριό αυτές τις μέρες-ή λίγο αργότερα-θα δει ότι έξω από τα σπίτια οι νοικοκύρηδες έχουν κρεμασμένο ένα στεφάνι, στολισμένο με διάφορα χριστουγεννιάτικα στολίδια. Είναι το στεφάνι που κρεμάμε κι εμείς στις πόλεις, έξω από την πόρτα μας, αλλά λιγότερο τυποποιημένο. Σύμφωνα με την παράδοση, το στεφάνι φέρνει τύχη στους ενοίκους του σπιτιού. Σε κάποια μέρη, οι άνθρωποι κρεμούν στις εξώπορτες πλεξούδες από σκόρδα, πάνω στις οποίες καρφώνουν γαρύφαλλα για να διώξουν την κακογλωσσιά που "καρφώνει" την ευτυχία του σπιτικού τους.

Το τάισμα της βρύσης
Σε κάποια χωριά της κεντρικής Ελλάδας, οι κοπέλες πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση για να κλέψουν το αμίλητο νερό. Σε όλη τη διαδρομή δεν βγάζουν κουβέντα από τα χείλη τους. Όταν πάρουν το νερό, αλείφουν τη βρύση με βούτυρο και μέλι, με την ευχή ότι θα υπάρχει προκοπή στο σπίτι και όσο γλυκό είναι το νερό, τόσο γλυκιά θα είναι και η ζωή τους.

Το πάντρεμα της φωτιάς
Σε κάποια χωριά της Έδεσσας, την παραμονή των Χριστουγέννων οι άνθρωποι παίρνουν ένα ξύλο από δέντρο με θηλυκό όνομα, όπως είναι η κερασιά και άλλο ένα με αρσενικό όνομα. Τα βάζουν στο τζάκι να καούν και ανάλογα με τον κρότο ή τη φλόγα που βγάζουν μπορούν να προβλέψουν τα μελλούμενα, είτε για τον καιρό είτε για τη σοδειά τους. Στη Θεσσαλία, ανήμερα των Χριστουγέννων και μετά την επιστροφή από την εκκλησία, τα κορίτσια βάζουν δίπλα στο τζάκι κλαδιά κέδρου και τα αγόρια κλαδιά αγριοκερασιάς. Όποιο κλωνάρι καεί πρώτο είναι καλό σημάδι γιατί αυτός ο νέος ή η νέα θα παντρευτεί πρώτα.

Οι μωμόγεροι
Όσοι κατάγονται από τη Δράμα θα ξέρουν οπωσδήποτε τους Μωμόγερους, ένα έθιμο με ποντιακή προέλευση. Η ονομασία προέρχεται από το "μίμος" ή το "μώμος" και το "γέρος" και έχει κα κάνει με τις μιμητικές τους κινήσεις. Φορώντας τομάρια λύκων ΄τράγωνκαι με τη μορφή ηλικιωμένων ανδρών, οι μωμόγεροι σεργιανίζουν τους δρόμους των χωριών ψάλλοντας κάλαντα και μοιράζοντες ρυθμικές ευχές.  Το ίδιο έθιμο απαντάται και στην Κοζάνη και την Καστοριά, γνωστό, εκεί, ως "Ραγκουτσάρια".

Το έθιμο των καλικάντζαρων

Η ελληνική λαογραφία είναι γεμάτη από γιορτινά ήθη και έθιμα του τόπου μας, τα οποία αξίζει να "περάσουμε" στα παιδιά μας, σαν ανέκδοτα παραμύθια, αν πρόκειται για δοξασίες ή ως πραγματικές ιστορίες. Άλλωστε κάποια από αυτά είναι αλληγορικά και σίγουρα θα εξάψουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία τους. Αναζητήστε βιβλία που συγκεντρώνουν τέτοια έθιμα, συνδυασμένα με ευφάνταστη εικονογράφηση και γίνετε οι αφηγητές και οι αφηγήτριες. Επιστρατεύστε τον παππού και τη γιαγιά και ζητήστε τους να αφηγηθούν εκείνοι τα παραδοσιακά έθιμα του τόπου τους. Η ζεστασιά που θα νιώσουν τα παιδιά θα σας εκπλήξει!